Cách đây vài năm, ngôn
ngữ thời @ xuất hiện một thành ngữ thông dụng: sống bằng niềm tin. Anh không có
tiền - sống bằng niềm tin, anh không có nhà - sống bằng niềm tin, v.v... Đại
loại, ý nghĩa của nó là nếu không có một số thứ (hoặc hoàn toàn không có gì),
thì anh chỉ có nước lôi niềm tin ra làm vốn sống.
Trớ trêu thay, thứ tưởng
như ai cũng có lại là thứ thiếu nhất trong cuộc sống hiện tại. Thế hệ trẻ hiện
nay đang đối diện với một cuộc khủng hoảng niềm tin, mà ngoài chính họ ra không
ai khác có thể giải quyết được.
"Thế hệ mất mát"
Những ai từng đọc Ernest
Hemingway có lẽ đều biết đến Lost Generation - tạm dịch là "thế hệ mất
mát". Cụm từ này chỉ những người đi ra từ Chiến tranh Thế giới thứ nhất và
cảm thấy lạc lõng, mất phương hướng trong cuộc sống hiện tại. Với họ, chiến
tranh đã phá vỡ hoàn toàn lý tưởng mà họ có trước đó, trong khi niềm tin mới
chưa hình thành.
Những thế hệ đứng giữa
sự chuyển mình của thời đại thường gặp phải vấn đề về lý tưởng sống như vậy. Đó
là lớp thanh niên phương Tây với phong trào hippie trong thập niên 1960-1970,
là cuộc nổi loạn của giới trẻ Nhật Bản hơn chục năm trước, hay gần đây nhất là
phong trào Chiếm phố Wall trên quy mô toàn cầu.
Giới trẻ Việt Nam ngày
nay, đứng trước những thay đổi chóng mặt của cuộc sống và xã hội, cũng không
phải ngoại lệ.
Tốc độ phát triển kinh
tế, đô thị hóa nhanh chóng, cùng với sự đón nhận cởi mở các giá trị từ bên
ngoài đã tạo ra một không gian sống hoàn toàn mới cho giới trẻ. Quan hệ xã hội
đã được cởi trói ra khỏi những ràng buộc địa lý, mở hơn, nhưng tất nhiên cũng
phức tạp hơn.
Internet trở thành môi
trường sống thứ hai của giới trẻ (nếu xét về mặt thời gian sử dụng, có lẽ nó
phải môi trường số một). Ở đó, họ trải nghiệm những tự do không rào chắn mà cha
ông ngày xưa trong mơ cũng không thể nghĩ đến.
Không gian vật chất thay
đổi nhanh chóng khiến nhiều giá trị cũ lụi tàn, hoặc không cũng bị thách thức
bởi thời cuộc.
Xã hội đòi hỏi khả năng
làm việc thực chất, nhưng hệ thống giáo dục vẫn nặng về khoa cử, thành tích.
Chúng ta nói về trọng người tài, nhưng chuyện chạy việc, chạy công chức, chạy
biên chế dù không mấy người dám công khai nhưng ai cũng ngầm hiểu.
Chúng ta nói về liêm
khiết và chính trực, nhưng tham nhũng và hối lộ ngày càng khó kiểm soát, len
lỏi đến cả những hoạt động thường ngày như đi khám bệnh.
Chúng ta tuyên bố đề cao
giá trị tinh thần, nhưng thực tế cuộc sống lại trơ trụi như một cô người mẫu
nổi tiếng từng phát biểu, "không có tiền thì cạp đất mà ăn".
Đứng trước những mâu thuẫn
đó, thật khó để thuyết phục người trẻ tin theo lời của "người lớn" về
giá trị sống. Giới trẻ như bị kẹt giữa hai "làn đạn", như người đang
đi trên dây giữa một bên là di sản niềm tin cũ đang mong manh, một bên là những
tư tưởng dẫn đường mới chưa hình thành.
"Nhiều cách sống"
Giới trẻ hiện nay có
nhiều cách tiếp cận khác nhau với cuộc khủng hoảng tư tưởng mà có thể chính họ
cũng không nhận ra.
Với một số người, giá
trị sống ý nghĩa nhất là phải khẳng định được bản thân, theo nhiều cách: tham
gia nhiều hoạt động nhất có thể, nỗ lực thăng tiến, hay chỉ đơn giản là kiếm
được nhiều tiền. Vì thế nên giai đoạn "khủng hoảng tư tưởng" cũng là
lúc xuất hiện nhiều những doanh nhân 8X, 9X thành đạt, dám nghĩ dám làm nhất,
những nhà hoạt động xã hội trẻ tuổi xông xáo và nhiệt tình nhất.
Số khác mang trong mình
"mầm mống nổi loạn", muốn bứt phá khỏi khuôn khổ gò bó. Đó là lúc
phong trào "phượt" nở rộ, với không gian "xê dịch" thậm chí
mở rộng tới những vùng đất xa xôi, như tác giả trẻ Huyền Chip của bộ sách "Xách
ba-lô lên và đi". Lựa chọn "xê dịch" phần nào cho thấy cảm giác
muốn tìm về chính mình, được cân bằng trong một không gian sống mới chưa định
hình của giới trẻ.
Và cũng có bộ phận giới
trẻ lựa chọn bấu víu vào những "giá trị ảo" làm lẽ sống: đó có thể là
game online, âm nhạc, hay mạng xã hội. Từ chuyện những "fan cuồng"
K-pop đến mức mắng chửi cả bố mẹ, hay những thanh niên sẵn sàng giết người chỉ
để có tiền "cày" game, đều bắt nguồn từ sự tha hóa của lẽ sống.
Đi mãi sẽ thành đường
Dù lựa chọn cách sống
nào, thì thực tế cũng là giới trẻ đang phải tự mình dò đường đi. Tất nhiên,
trong một môi trường mở và thông thoáng hơn, thế hệ trẻ không thể mong đợi xã
hội và nhà nước "dắt tay từng bước" như với đứa trẻ lên ba. Bản thân
người trẻ cũng không bao giờ mong muốn như vậy.
Nhưng điều đó không có
nghĩa là nên bỏ mặc họ đi trên dây khi chưa được học cách giữ thăng bằng. Làm
vậy chẳng khác nào đẩy một con chim non chưa đủ lông cánh ra khỏi tổ tập bay.
Thay vào đó, hãy dạy nó
cách kiếm ăn, cách tự bảo vệ mình, cách sống với đồng loại trước khi để nó lựa
chọn những khoảng trời riêng của mình. Đáng buồn thay, có vẻ như chúng ta đang
thiếu cả thời gian lẫn quyết tâm để hiện thực hóa điều đó.
Bên cạnh đó, có một tâm
lý rất phổ biến hiện nay cho rằng giới trẻ đang đi lầm đường, không biết phân
biệt phải - trái - đúng - sai, và xã hội cần phải tăng cường định hướng hơn nữa
cho họ. Bản thân người viết cho rằng cách đó vô tác dụng. Bởi vấn đề của niềm
tin phải được giải quyết bởi niềm tin, chứ không phải bằng ép buộc và kiểm
soát.
Niềm tin chỉ được xây dựng
trên nền tảng những hành động thực chất, những nỗ lực hữu hình. Hành động đó có
thể bắt đầu từ những thay đổi trong hệ thống giáo dục, tuyển dụng người tài,
cho đến những vấn đề vĩ mô hơn như giải quyết nạn tham nhũng hay gia tăng hiệu
quả chính sách.
Không thể nói nhà nước
tạo mọi điều kiện cho giới trẻ lập nghiệp, nếu như môi trường kinh doanh của
nước ta luôn xếp hạng dưới trung bình trên toàn thế giới (thứ 99/185-theo Báo
Cáo Môi Trường Kinh Doanh 2013 của World Bank), và đa phần doanh nhân trẻ phải tự
xoay sở để gom vốn mà không hề biết đến sự tồn tại của quỹ hỗ trợ khởi nghiệp.
Không thể nói mở cửa cho
người trẻ thể hiện tài năng, trong khi "đường vào" các cơ quan nhà
nước vẫn muôn trùng cửa ải đối với những người không thuộc diện "hậu duệ,
quan hệ, tiền tệ".
Và cần hơn cả là niềm
tin của thế hệ đi trước vào thế hệ hiện tại. Hãy tin họ như thế hệ thanh niên
thời chiến tranh nhận được niềm tin sẽ giải phóng dân tộc và thống nhất đất
nước, hay thế hệ Đổi mới sẽ đưa VN thoát khỏi trì trệ. Thế hệ 8X, 9X cũng có đủ
năng lực để chèo lái dân tộc đi đến những cột mốc mới.
Tin tưởng đồng nghĩa với
việc hiểu rằng giới trẻ hiện nay khác với những người đi trước, và do vậy không
thể áp đặt giá trị sống, lối tư duy cũ lên họ. Xã hội chỉ nên tạo ra điều kiện
cần giúp họ phát triển thành những người trưởng thành, có lý trí, và đến lúc đó
hãy để cho họ tự do suy nghĩ, lựa chọn con đường riêng của mình.
Lỗ Tấn từng nói, trước
kia làm gì có đường, người ta đi mãi thì mới thành đường đó thôi. Nếu không để
cho giới trẻ khám phá những con đường mới, thì sau này chúng ta lấy đâu ra
đường để đi?
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét